Uchwałą nr V/46/2/2017 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 20 listopada 2017 roku rok 2018 został ustanowiony Rokiem Odry – Rzeki Pozytywnej Energii.

 

W dokumencie tym czytamy: Odra jest rzeką, która dla mieszkańców województwa śląskiego ma szczególne znaczenie. Od wieków stanowi oś gospodarczą dla społeczności zamieszkującej jej dorzecze. [...] Na przestrzeni wieków Odra była granicą dzielącą zwaśnione plemiona, arterią ułatwiającą transport, ale także groźnym żywiołem budzącym lęk i szacunek. Dziś […] przede wszystkim jest impulsem rozwoju i współpracy regionów nadodrzańskich, stając się symbolem przepływającej przez nie pozytywnej energii (zob. http://bip.slaskie.pl/dokumenty/2017/11/24/1511523670.pdf).

 

Odra łączy przestrzenie pogranicza, gdzie stykają się kultury Polski i Niemiec. O "pozytywnej energii", którą oddziałuje ten polsko-niemiecki obszar, pisze w swojej twórczości literackiej, publicystycznej i naukowej dr Matthias Kneip (rocznik 1969) – Niemiec, którego korzenie wywodzą się z Górnego Śląska (jego rodzice są autochtonami). Trafnie zauważa, że Górnoślązacy ciągle tkwią w zawieszeniu między jednym i drugim krajem, a dzięki jego twórczości […] mogą wyruszyć w drogę, której szlak wyznaczają słowa. Każdy ma szansę, by wtedy niemieckie słówko oder, oznaczające "albo", symbolicznie zamienić w Oder, czyli Odrę. Tak też można budować mosty ponad oder, inaczej spojrzeć na świat po jednej czy drugiej stronie Oder-Odry*.

 

*M. Wiatr: Za co Niemiec kocha Polskę i Śląsk? Jest aż 111 powodów. "Gazeta Wyborcza" [Katowice] z 23.09.2016. Dostęp: http://katowice.wyborcza.pl/katowice/1,35055,20733508,za-co-niemiec-kocha-polske-i-slask-jest-az-111-powodow.html,35055,20733508,za-co-niemiec-kocha-polske-i-slask-jest-az-111-powodow.html.

 

Matthias Kneip

 

"Oder"

Neben dir
stehen immer
zwei Alternativen

Grenzwort
Grenzfluss

Deutschland
Oder
Polen

Entweder
Oder
eine Brücke

 

Źródło: Matthias Kneip: Grundsteine im Gepäck. Begegnungen mit Polen.
Paderborn-Paris: House of the Poets, 2002, s. 179.

 

"Odra" [“Albo"]

Przed tobą
zawsze wybór

słowo graniczne
rzeka graniczna

Niemcy
Odra [albo]
Polska

albo
albo [Odra]
jeden most

 

Źródło: Matthias Kneip: Z sercem plecaku. Spotkania z Polską. Przeł. Urszula i Bernard Ploszczyk
Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2005, s. 158.

 

Matthias Kneip

"Oder" (fragment)

Es gibt keinen passenderen Namen für einen Grenzfluss als Oder. Nur die Fische müssen sich nicht entscheiden, an welchem Ufer sie leben wollen.

Meine Großmutter ist zurückgekehrt von ihrer Reise nach Oberschlesien, von ihrem Ausflug in die alte Heimat jenseits des Flusses. Sie hat die Reise nicht bereut und ihre Sehnsucht gestillt, nicht geweckt. Weil sie ihrer Seite treu geblieben ist, musste sie nach dem Krieg das Ufer wechseln, dort hat sie Ruhe gefunden. Meine Eltern haben später versucht, von Deutschland aus beiden Seiten gerecht zu werden, beide Traditionen und Kulturen zu leben, sich Schlupflocher zu bohren durch den Eisernen Vorhang, bis er sich hob.

Vor mir steht die Brücke als Ausweg. Sie hat den Fluss überlistet und bietet sich an als Verbindung zwischen beiden Seiten, als Und zwischen Deutschland und Polen. Während ich in ihrer Mitte verweile, dort, wo die Länder sich berühren, folgt mein Blick dem Lauf des Flusses in die Ferne. Irgendwo am Horizont fließt das Wasser in den Himmel, der beide Seiten in seine Wolken hüllt, als wären Grenzen nur menschlich.

 

Źródło: Matthias Kneip: Grundsteine im Gepäck. Begegnungen mit Polen.
Paderborn-Paris: House of the Poets, 2002, s. 177.

 

"Odra" (fragment)

Nie ma lepszej nazwy dla rzeki granicznej niż Odra. Tylko ryby nie muszą podejmować decyzji, na którym brzegu chcą żyć.

Moja babcia powróciła z podróży na Górny Śląsk, z tej wycieczki do jej dawnej ojczyzny za rzekę. Nie żałowała tego i uspokoiła swoją tęsknotę, nie rozbudzając jej na nowo. Dlatego, że pozostała wierna swojej stronie, musiała po wojnie przejść na drugi brzeg, gdzie odnalazła spokój. Moi rodzice później próbowali z Niemiec zadośćuczynić obydwu stronom, pielęgnować obie tradycje i kultury, budować sobie małe przejścia przez żelazną kurtynę, zanim ta się podniosła.

Ja widzę przed sobą most jako wyjście. Most, który przechytrzył rzekę i proponuje połączenie między stronami, spójnik "i" między Niemcami i Polską. Gdy tak stoję pośrodku mostu, gdzie stykają się ze sobą dwa kraje, mój wzrok podąża w dal z biegiem rzeki. Gdzieś na horyzoncie rzeka dotyka nieba, które swymi chmurami otula obie strony, jakby granice były tylko czymś ludzkim.

 

Źródło: Matthias Kneip: Z sercem plecaku. Spotkania z Polską. Przeł. Urszula i Bernard Ploszczyk.
Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2005, s. 156-157.

 

M. Kneip to pośrednik między kulturami Polski i Niemiec, absolwent studiów z zakresu politologii, germanistyki i slawistyki. Do Polski trafił przypadkowo, kiedy zbierał materiały do swojej pracy doktorskiej, dotyczącej roli języka niemieckiego na Górnym Śląsku po 1921 roku. Na przełomie lat 1995/1996 był lektorem języka niemieckiego oraz wykładowcą literatury niemieckiej na Uniwersytecie Opolskim. Od tamtej pory stale powraca do Polski. Po obronie swojej rozprawy – stopień naukowy uzyskał w Regensburgu (Ratyzbona) – podjął współpracę z Deutsches Polen-Institut w Darmstadt, gdzie opracował podręczniki do nauki języka polskiego, historii oraz wiedzy o społeczeństwie. Jest również ekspertem w zakresie relacji polsko-niemieckich (komentuje bieżące wydarzenia w Polsce dla największych niemieckich mediów). Jakkolwiek najbliższa jego sercu zawsze była literatura (zwłaszcza poezja).

 

W swojej twórczości bardzo wiele miejsca poświęca Polsce i Śląskowi – do podjęcia tej tematyki zachęcił go wybitny polski poeta, Tadeusz Różewicz. O tym, jak Niemiec postrzega nasz kraj, dowiemy się czytając zbiory M. Kneipa: Farbe für Schwarz-Weiß / Barwy na czarno-białym (Wrocław 1998), Grundsteine im Gepäck. Begegnungen mit Polen (Paderborn 2002), Między nami. Unter uns (Katowice 2004), Z sercem w plecaku. Spotkania z Polską (Wrocław 2005), Polenreise. Orte, die ein Land erzählen (Paderborn 2007), Reise in Ostpolen. Orte am Rand der Mitte (Paderborn 2011), Polen. Literarische Reisebilder (Paderborn 2012), Reise in Westpolen. Orte, die Geschichte erzählen (Paderborn 2016), 111 powodów, by kochać Polskę. Wyznania niemieckiego pisarza (Warszawa 2017), 111 Gründe, Polen zu lieben (Berlin 2017). 

 

W 2012 roku M. Kneip otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi RP, a rok wcześniej Nagrodę Kulturalną "Śląsk" Dolnej Saksonii. Jej laureatami są twórcy tej miary, co Janosch, S. Polke, K. Masur i T. Różewicz, którego niemiecki poeta poznał już w dzieciństwie – był przyjacielem jego ojca, Prof. Dr. Heinza Kneipa – slawisty i miłośnika polskiej literatury, pochodzącego z Opolszczyzny.

 

Tematyka polsko-niemieckiego dialogu od lat znajduje się także w kręgu zainteresowań badawczych dr Anny Marcol – nauczyciela bibliotekarza Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. Józefa Lompy w Katowicach. W swoich pracach i artykułach pisze m.in. o dwujęzycznej prasie, niemieckich popularyzatorach polskiej kultury i literatury (zwłaszcza rodzinie Kneipów) oraz działalności kulturalnej mniejszości niemieckiej w Polsce i Polaków w Niemczech. Przez wiele lat była współpracownikiem Gabinetu Książki i Prasy Polskiej w Niemczech, który działał przy Państwowym Instytucie Naukowym – Instytucie Śląskim w Opolu oraz sekretarzem Stowarzyszenia Ochrony Poloników Niemieckich.

 

Poniżej prezentujemy wykaz jej najważniejszych prac naukowych i popularnonaukowych, które ukazały się po obu stronach Odry. Dorobek naukowy A. Marcol został zaprezentowany podczas Przeglądu Pasji Twórczych Bibliotekarzy – Dziewiątej Wystawy Krajowej (2012), zorganizowanej przez: Miejską Bibliotekę Publiczną w Żarach, Gminną Bibliotekę Publiczną Gminy Żary z siedzibą w Bieniowie oraz Koło Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Patronem honorowym tego wydarzenia było Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.

 

 

PRACE NAUKOWE

I. NIEOPUBLIKOWANE

 

Marcol Anna: "Dialog jest możliwy / Dialog ist möglich". Polsko-niemiecka prasa dwujęzyczna publikowana po roku 1989. Praca doktorska napisana pod kierunkiem dr hab. Marii Kalczyńskiej, profesora Politechniki Opolskiej. Katowice: Uniwersytet Śląski. Wydział Filologiczny. Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, 2011.

 

 

Marcol Anna: Działalność literacka i publicystyczna Matthiasa Kneipa. Monografia. Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Danuty Sieradzkiej. Katowice: Uniwersytet Śląski. Wydział Filologiczny. Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, 2006.

Marcol Anna: Heinz Kneip i Matthias Kneip – badacze i popularyzatorzy literatury i kultury polskiej w Niemczech. Praca licencjacka napisana pod kierunkiem dr Marii Kalczyńskiej. Katowice: Uniwersytet Śląski. Wydział Filologiczny. Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, 2004.

 

 

II. OPUBLIKOWANE

 

Książka

 

Marcol Anna: Mittler zwischen den Kulturen. Der Dichter, Schriftsteller und Publizist Matthias Kneip. [Tł. Eleonore Kaiser]. Paderborn-Paris: House of the Poets, 2009.

 

 

Link do recenzji, autorstwa prof. PO dr hab. Marii Kalczyńskiej

 

 

Artykuły naukowe

 

Kalczyńska Maria, Marcol Anna: Heinz Kneip i Matthias Kneip – badacze i popularyzatorzy literatury i kultury polskiej w Niemczech. W: Historia i bibliologia: księga dedykowana pamięci doktora Zdzisława Konstantego Jagodzińskiego (1927-2001). Red. J. Faryś, M. Szczerbiński. Gorzów Wielkopolski 2005, s. 317-325.

Marcol Anna: "Bundesstrasse 1" – czasopismo Polonii niemieckiej w latach 1993-1998. "Przegląd Polonijny" 2008, nr 3-4, s. [87]-100.

Marcol Anna: Dialog polsko-niemiecki na łamach dwujęzycznego kwartalnika "Polregio.eu" (2008-2010). "Rocznik Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego". R.10 (2014), s. [65]-78.

Marcol Anna: Doktor Matthias Kneip – poeta, eseista, autor prac naukowych i popularnonaukowych oraz popularyzator literatury i kultury polskiej w Niemczech. W: Nasze debiuty. Sympozjum Koła Naukowego "Sodalitas Bibliologica Silesiana". Red. L. Ogierman. Katowice 2005, s. 67-80.

Marcol Anna: Działalność artystyczno-kulturalna i wydawnicza Restauracji "Gdańskiej" w Oberhausen. W: Wielokulturowość w relacjach polsko-niemieckich. Red. M. Kalczyńska. Opole 2014, s. [85]-93.

Marcol Anna: "Kolano" (1995-2001) – czasopismo literacko-kulturalne z Berlina. "Toruńskie Studia Bibliologiczne" 2010, nr 1, s. [123]-135.

Marcol Anna: Magazyn kulturalny "Zarys" (2001-2007) – rocznik literacko-kulturalny Polonii niemieckiej. W: Kultura książki i prasy polonijnej. Dziedzictwo narodowe i światowe. Red. M. Kalczyńska, D. Sieradzka, ks. Z. Małecki. Katowice 2009, s. [199]-210.

Marcol Anna: Prasa w polsko-niemieckim dialogu na przykładzie dwujęzycznego magazynu "Region" ze Zgorzelca. W: Pogranicze kulturowe (odrębność – wymiana – przenikanie – dialog). Studia i szkice. Red. O. Weretiuk, J. Wolski, G. Jaśkiewicz. Rzeszów 2009, s. 406-415.

Marcol Anna: Profesor Heinz Kneip – Opolanin i slawista z Ratyzbony. W: Ślązacy w Niemczech po 1945 roku. Pod red. M. Kalczyńskiej przy współpracy G. Plocha i S. Fikusa. Opole 2009, s. [111]-116.
Marcol Anna: Wykorzystanie Internetu w prezentowaniu polsko-niemieckiej prasy dwujęzycznej publikowanej po roku 1989. "Studia Bibliologiczne". T. 18 (2010), s. [225]-235.

ARTYKUŁY POPULARNONAUKOWE (W WYBORZE)

 

Interview mit Dr. Matthias Kneip [fragmenty wywiadu Anny Marcol]. "Kalejdoskop" [Hamburg] 2007, nr 12, s. 5-6.

Łakomy Agnieszka, Marcol Anna: Jesienne forum Towarzystwa Porozumienia Polsko-Niemieckiego w Kleve. W: Ślązacy w Niemczech po 1945 roku. Pod red. M. Kalczyńskiej przy współpracy G. Plocha i S. Fikusa. Opole 2009, s. [149]-151.

Marcol Anna: Arno Giese – człowiek, który łączy. "Fakty" [Mannheim] 2007, nr 9, s. 12.

Marcol Anna: "B1" – periodyk "z niebezpiecznym poślizgiem". W: Antologia APAJTE. T 2: Publicystyka. Paris 2011, s. 87-92.

Marcol Anna: [Czwarte] IV Spotkania Polonijne w Opolu. "Zarys" [Messel]. Nr 6 (2007), s. 242-244.

Marcol Anna: Dr Matthias Kneip z Ratyzbony – poeta, publicysta i podróżnik. "Dialogi Biblioteczne" [Katowice] 2008, nr 1, s. 18-19.

Marcol Anna: Gabinet Książki i Prasy Polskiej w Niemczech powstał przy Państwowym Instytucie Naukowym – Instytucie Śląskim w Opolu. "Śląsk Opolski" [Opole] 2006, nr 2, s. [69]-71.

Marcol Anna: Gabinet Książki i Prasy Polskiej w Niemczech przy Państwowym Instytucie Naukowym – Instytucie Śląskim w Opolu. "Kalejdoskop" [Hamburg] 2008, nr 1, s. 16-17.

Marcol Anna: Literacki obraz Śląska w poezji Matthiasa Kneipa. "Roździeń" [Katowice] 2005, [nr 8], s. 7.

Marcol Anna: O nietypowej bibliotece [Gabinet Książki i Prasy Polskiej w Niemczech]. "Warsztaty Bibliotekarskie" [czasopismo elektroniczne]. 2007, nr 4. Dostęp: http://www.pedagogiczna.edu.pl/warsztat/2007/4/070407.htm.

Marcol Anna: Pierwsze urodziny Stowarzyszenia Ochrony Poloników Niemieckich. "Bibliotekarz" [Warszawa] 2011, nr 1, s. 31.

Marcol Anna: Pięć lat Gabinetu Książki i Prasy Polskiej w Niemczech. "Biuletyn EBIB" [czasopismo elektroniczne]. 2011, nr 1. Dostęp: http://www.ebib.pl/2011/119/a.php?marcol.

Marcol Anna: Polonofil i poeta z Bawarii. "Samo Życie" [Dortmund] 2005, nr 16, s. 77.

Marcol Anna: Polsko-niemiecka prasa dwujęzyczna na Śląsku po roku 1989. Przegląd wybranych tytułów. "Dialogi Biblioteczne" [Katowice] 2009, nr 2, s. 31-33.

Marcol Anna: Profesor Heinz Kneip – polonofil, badacz i popularyzator polskiej literatury w Niemczech. "Kurier Polonica" [Berlin] 2006, nr 1, s. 16.

Marcol Anna: Z sercem w plecaku przez Polskę. "Kurier Polonica" [Berlin] 2006, nr 1, s. 13.

"Nikiszowiec posiada szczególny urok" – wywiad z M. Kneipem [przeprowadziła Anna Marcol]. "Dialogi Biblioteczne" [Katowice] 2008, nr 1, s. 20-21.

Rozmowa z Panią prof. Marią Kalczyńską – prezesem Stowarzyszenia Ochrony Poloników Niemieckich [rozm. Anna Marcol]. "Dialogi Biblioteczne" [Katowice] 2009, nr 1, s. 10-12.

Rozmowa z Panią Renatą Partyką – założycielką i redaktorem naczelnym Gazety Polskiej "Kalejdoskop" [rozm. Anna Marcol]. "Dialogi Biblioteczne" [Katowice] 2009, nr 2, s. 9-10.